To częste pytanie, które otrzymuję podczas spotkań, rozmów, prezentacji.
Spróbujemy tym postem odpowiedzieć na to pytania.
Wiele osób, gdy kieruje to pytanie do mnie dość często od razu dodaje, że tego chyba się nie da tak zwyczajnie nauczyć, że pewnie trzeba udać się na jakieś studia filozoficzne – dodają.
To jedno z popularnych przekonań na temat myślenia krytycznego – że jest dostępne tylko na studiach, pewnie tylko na filozofii, gdzie trzeba studiować wszystkich znamienitych filozofów, aby osiągnąć znajomość myślenia krytycznego. Zaraz rozprawię się z tym mitem.
Ale zanim to zrobię, to wymienię jeszcze 1, który wiążą się tym pytaniem bezpośrednio.
Kolejnym przekonaniem, tym razem zupełnie innym, odwrotnym od poprzedniego, jest myśl, że wystarczy wziąć udział w jakimś kursie, a i pewnie webinar, prezentacja wystarczy.
Odnośnie pierwszego przekonania – taka informacja, odpowiedź byłaby aktualna jeszcze 20-30 lat temu. Do tego czasu ta wiedza, wzięta bezpośrednio od filozofów była dostępna tylko na specjalnych studiach, kierunkach, wydziałach. Jednak od ponad 2 dekad ta wiedza jest już bardziej dostępna – stało się to możliwe dzięki temu, że w ostatnich latach dokonano kolejnych odkryć z obszaru psychologii, uczenia się mózgu, zarządzania systemami, nowoczesnej edukacji itp.
Dziś myślenie krytyczne rozwija się nie przez studiowanie tekstów starożytnych, ale poprzez zastosowanie specjalnych „narzędzi krytycznego myślenia”, które stosujemy do analizowania wszelkich bieżących treści (tekst, video, zdarzenia, itp.) wokół nas. Poprzez cykliczne stosowanie tych narzędzi rozwijamy konkretne postawy myślenia krytycznego, takiej jak:
- Przetwarzanie informacji,
- Odróżnienia faktów od opinii,
- Kwestionowania rzeczywistości,
- Rozumienie złożoności problemów,
- Rozpoznawanie emocji i potrzeb,
- Tworzenia związków przyczynowo-skutkowych.
Co to takiego są „narzędzia krytycznego myślenia”?
To zestaw grafów, organizerów, map, tabel, schematów, do których wprowadzamy informacje, które chcemy zanalizować. Dzięki swojej graficznej formie oraz konkretnym zasadom wprowadzania danych dają one bardzo szybko informację zwrotną, pomagają nam szybciej i efektywniej przetwarzać informacje, a każde z narzędzi prowadzi do szybszych wniosków, zrozumienia złożoności, znalezienia rozwiązania.
Pierwszymi narzędziami krytycznego myślenia były narzędzia myślowe TOC (Theory of Constraints), wymyślone już prawie 40 lat temu przez izraelskiego naukowca dr Elijahu Goldratta.
Najbardziej znane w Polsce narzędzia dr Goldratta to:
- Current Reality Tree – Drzewo Stanu Obecnego,
- Logic Branch (negative and positive) – gałąź logiczna (negatywna i pozytywna),
- Conflict Cloud – chmura konfliktu,
- Ambitous Target Tree – Drzewo Ambitnego Celu.
- Wszystkie te narzędzia służą zrozumieniu złożoności problemu, aby go rozwiązać, podjąć najlepszą decyzję w danej chwili.
Każdy może się nauczyć tych narzędzi – pracują z nimi dzieci od 3-4 roku życia w przedszkolach oraz uczą się ich biznesmeni, czy już na emeryturze.
Drugą grupą narzędzi myślowych stanowią „rutyny myślowe” przygotowane pod koniec pierwszej dekady XXI w na Uniwersytecie Harvarda, a dokładnie na Wydziale „Project Zero”, który od 50 lat zajmuje się myśleniem w edukacji. To są dużo prostsze, szybsze narzędzia, których celem jest przede wszystkim zreflektowanie na temat przychodzących do nas informacji, ich pierwsze przetworzenie, kategoryzacja, rozpoznanie. W tej chwili opisanych jest już ponad 150 rutyn myślowych na świecie (sam Harvard stworzył ponad 60). Ich celem nie jest rozwiązanie problemu, ale przede wszystkim jego zrozumienie. Jest kilka kategorii, każda ma inny cel. Stosowane cyklicznie, systematycznie pomagają rozwijać te same postawy myślenia krytycznego jakie podałem powyżej.
Ale podobnie jak z narzędziami TOC „rutyny myślowe” mogą być nauczone przez każdego i w każdej chwili.
Po wyjaśnieniu jak można nauczyć się myślenia krytycznego chcę jeszcze skomentować drugie przekonanie – otóż nie da się nauczyć (bardziej rozwinąć tej kompetencji) bez doświadczania, wielokrotnego tych narzędzi. Myślenie krytyczne nie jest wiedzą do zastosowania, jest bardziej filozofią, sposobem patrzenia na świat i odpowiedniego podejścia do wszelkich informacji, które płyną z zewnątrz jak i wewnątrz człowieka.
Myślenie krytyczne ma zastosowanie wszędzie:
- W domu, w codziennych relacjach w rodzinie
- W pracy – szkolnej, do realizacji programu, ale też w biznesie – do efektywniejszego podejmowania decyzji, zarządzania całą firmą, informacjami, których jest multum.
Każdy może się tego nauczyć, jest odpowiednie know-how, można to zrobić w zaciszu domowym (kursy online) czy podczas szkoleń, warsztatów stacjonarnych.