W tym artykule spróbuję odpowiedzieć na pytanie, jak uczyć myślenia krytycznego. Nie jest to łatwa sprawa, nie ma jednego, szybkiego działania, bo myślenie krytyczne to filozofia życia. Tak więc poznawanie i funkcjonowanie wg zasad myślenia krytycznego może zająć kilkanaście, kilkadziesiąt lat. Ale gwarantuję Wam, że to najlepsza podróż w życiu, w jaką możecie wyruszyć.
Zacznijmy najpierw od klarownego wyjaśnienia poprzez analizę, odpowiednie ćwiczenia i konkretny plan edukacyjny, aby dojść do sedna tego, co najważniejsze. Jak nauczyć się uczyć, myśląc w sposób krytyczny? Czy szkoła, a dokładniej edukacja szkolna jest w stanie nam to zagwarantować? Czy znając zagadnienia związane z tym tematem, można rozwiązać dany problem przyczynowo-skutkowy, czy można przewidywać pewne działania, czy można posiadać schemat pracy, aby z daną kwestią czy strategią móc sobie poradzić? Na te wszystkie pytania i wątpliwości postaramy się odpowiedzieć poniżej.
Jedno jest pewne – umiejętność myślenia w sposób racjonalny, to ogrom pracy i działań nad samym sobą, nad swoim JA, nad swoim charakterem, postrzeganiem świata i innych ludzi, to w końcu zrozumienie związku między faktami lub koncepcjami, to racjonalne i uporządkowane patrzenie na rzeczywistość, to zwyczajna mądrość rozumienia i postrzegania niektórych sytuacji.
Czym jest myślenie krytyczne?
Na początek trochę teorii. Nie ma jednej, oficjalnej definicji myślenia krytycznego. Poniżej znajdą Państwo, jako przykładowe, trzy definicje. Czym jest myślenie krytyczne? Krytyczne myślenie jest wprawną i aktywną interpretacją i ewaluacją tego, co obserwujemy, komunikatów, informacji i argumentów. (Michael Scriven). Refleksyjne myślenie jest czynnym, wytrwałym i uważnym rozważaniem jakiegoś przekonania lub przypuszczalnej formy wiedzy – ze względu na podstawy, na których się opiera, oraz dalszych wniosków, do których doprowadza. (John Dewey).
Myślenie krytyczne to postawa wyrażająca się w gotowości do rozpatrywania w przemyślany sposób problemów i przedmiotów, które wchodzą w zakres doświadczenia, znajomość logicznych metod rozumowania i dociekania, pewna wprawa w stosowaniu tych metod. Postawa krytycznego myślenia wymaga nieustającego wysiłku rewidowania każdego przekonania czy innej przypuszczalnej formy wiedzy w świetle dowodów ją wspierających i dalszych konkluzji, do których ona prowadzi. (Edward Glaser)
Dla uproszczenia i ujednolicenia pojęcia myślenia krytycznego przygotowałem zestawienie najczęściej pojawiających się postaw, które je tworzą:
- Sprawdzasz FAKTY!
- Potrafisz analizować, tworzyć hipotezy, oceniać!
- Umiesz tworzyć logiczne powiązania!
- Odróżniasz fakty od opinii!
- Rozwiązywanie problemów!
- Rozpoznajesz swoje i innych osób emocje (potrzeby)!
- Myślenie o myśleniu!
- Myślisz o konsekwencjach!
- Kwestionujesz oczywistości, własne założenia!
- Potrafisz przetwarzać informacje!
W dzisiejszym świecie, w dążeniu do realizacji upragnionych celów, spełniania się i pragnienia bycia szczęśliwym, trudno jest myśleć krytycznie. Żyjemy w ciągłym biegu, w ciągłej pogoni. Trudno jest nam na chwilę przystanąć, spojrzeć na otaczającą nas rzeczywistość, na ludzi, którzy są wokół nas. Chcąc wykorzystać więc myślenie krytyczne w swoim życiu, trzeba na chwilę się zatrzymać, zajrzeć w głąb siebie i zrozumieć, jak należy myśleć, by to myślenie przyniosło zamierzone efekty.
Czym jest analiza SWOT?
Duże znaczenie niewątpliwie odgrywa analiza SWOT. Dzięki niej właśnie można dowiedzieć się, jak wykorzystać swoje mocne i słabe strony, aby osiągnąć zamierzone efekty i cele. Jest to jedna z metod analizy strategicznej. Dzięki niej możemy dokonać oceny otoczenia organizacji, zarówno pod kątem zewnętrznym, jak i wewnętrznym. Ta technika służy do porządkowania i analizy informacji.
Czemu warto się uczyć myślenia krytycznego?
Nauka myślenia krytycznego pomaga nam lepiej zrozumieć otaczający nas świat, a także podejmować mądrzejsze decyzje. Pomaga także w osiąganiu sukcesów zawodowych, gdyż umiejętność analizowania sytuacji oraz podejmowania trafnych decyzji jest niezbędna w każdej profesji. Dzięki takiemu myśleniu, możemy poznać nasze mocne i słabe strony. Ono pozwala nam pobudzić naszą kreatywność, pozwala nam porównywać to, co dla nas ważne, a co mniej istotne. Czy krytyczne myślenie jest ważne wyłącznie w celu umożliwienia korzystania z większych możliwości, czy daje nam możliwość rozwiązania wszelkich problemów? Oczywiście, że nie. Może się ono sprawdzić w celach marketingowych, może być przydatne w życiu osobistym. Otrzymując pytania dotyczące uzasadnionego problemu, można w sposób rzetelny przysiąść do ich analizy i próby odpowiedzenia na nie.
Rola szkoły w nauce myślenia krytycznego
Szkoła odgrywa kluczową rolę w nauce myślenia krytycznego. To właśnie nauczyciele mają możliwość przekazać uczniom odpowiednie narzędzia, metody i techniki, które pozwolą im na rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia.
Jak szkoła może przyczynić się do nauki myślenia krytycznego?
Szkoła może wprowadzać do programów nauczania treści oraz ćwiczenia, które stymulują myślenie krytyczne. Ważne jest również, aby nauczyciele zachęcali uczniów do zadawania pytań, kwestionowania informacji oraz analizowania różnych perspektyw.
Dlaczego myślenie krytyczne jest teraz tak ważne?
Czasy, w których żyjemy, różnią się całkowicie od rzeczywistości lat 80. i 90. Żyjemy w globalnym świecie, w erze Internetu, a przede wszystkim w erze informacji. Kiedyś człowiek poszukiwał informacji, dziś to informacja poszukuje człowieka.
Każdego dnia jesteśmy bombardowani informacjami – kiedy oglądamy czy słuchamy wiadomości, ale nie tylko. Informacje płyną do nas również innymi kanałami, takimi jak: poczta elektroniczna, SMS-y, telefon, portale społecznościowe i wiele innych. Zadajmy więc sobie kluczowe pytania:
Czy jesteśmy odpowiednio przygotowani, aby ten ogrom informacji właściwie przetworzyć?
Czy jesteśmy w stanie osądzić, czy mamy wszystkie fakty? Czy umiemy odróżnić fakty od opinii?
Czy potrafimy zrozumieć intencje, które stoją za źródłem informacji?
Aby odpowiedzieć twierdząco na wszystkie te pytania, potrzebujemy właśnie umiejętności krytycznego myślenia.
Każdy z nas może mieć odmienne zdania, każdy może prowadzić eksperymenty czy prace, które pozwolą przewidzieć określone działania. Jest to jak najbardziej normalne. Kluczowe jednak w tym wszystkim ma być to, aby w całych tych codziennych działaniach, nie żyć ograniczeniami, utartymi schematami, ale… aby myśleć krytycznie i to stanowi element nadrzędny. Myślenie krytyczne polega na rozpoznawaniu problemu i szukaniu jego rozwiązania, na znalezieniu przyczyny i skutku konkretnych działań. W każdym momencie naszego życia to myślenie jest ważne, innymi słowy – jest nam ono niezbędne do życia, do realizacji życiowych celów i bycia szczęśliwymi ludźmi.
GENEZA MYŚLENIA KRYTYCZNEGO
Za ojca myślenia krytycznego uznaje się Sokratesa, który 2500 lat temu rozpoczął proces szczególnego zadawania pytań. Wielki grecki filozof, stosował te pytania do swoich studentów, aby zachęcić ich do głębszej refleksji – „czy rzeczywiście wiesz, o czym mówisz?”
Celem pytań Sokratycznych jest zakwestionowanie dokładności i kompletności myślenia drugiego człowieka (ucznia), w taki sposób, aby zachęcić ludzi do głębszej refleksji, która zbliży ich do osiągnięcia wyznaczonego celu. Celem pytań jest wstrzymaniu automatyzmu, w którym funkcjonujemy każdego dnia: oceniania, błędnego wnioskowania, atakowania. A wszystko to na bazie uprzedzeń, swoich niesprawdzonych przekonań, założeń, itp. Gdy pozwolimy sobie na zatrzymanie się i pomyślenie, to okazuje się, że w bardzo wielu sprawach myliliśmy się – to niestety przynosi negatywne konsekwencje dla nas, naszych bliskich i otoczenia. Zanim więc cokolwiek zrobisz, podejmiesz decyzje, to zatrzymaj się i pomyśl dobrze (zadaj sobie mnóstwo pytań).
Wykładowca myślenia krytycznego – jak uczyć myślenia krytycznego?
Jeśli są Państwo na początku swojej przygody z myśleniem krytycznym i jeszcze nie czujecie się pewnie, to polecam zacząć od tych najprostszych pytań skierowanych do uczniów po ich wypowiedziach: Kto? Co? Gdzie? Kiedy? Dlaczego? Jak?
Aby rozpocząć rozwijanie myślenia krytycznego w klasie, to wykładowca musi przestać nauczać, a zacząć tworzyć warunki, w których uczniowie otrzymają wolność, autonomię do: samodzielnego interpretowania, niezależnego myślenia, możliwość kwestionowania nauczyciela, kolegów i samego siebie.
Jeśli chcesz szybko zacząć uczyć się, zacząć myśleć krytyczne, to weź te 10 postaw, które wymieniłem na początku artykułu i spróbuj samodzielnie wypisać sobie co, jak i kiedy będziesz robić, aby codziennie rozwijać te postawy w swoim życiu osobistym i zawodowym. Zrób to samo z uczniami w swojej klasie.
Myślenie krytyczne – wartościowe pliki pdf, artykuły i newslettery
Jestem tutaj po to, aby przede wszystkim wskazać nauczycielom, jak mają uczyć, aby uczniowie pojęli sens samej nauki. Dziś edukacja w szkołach znacząco odbiega od tego, jak to powinno wyglądać. Czy zależy nam bowiem na uczniach, którzy będą otrzymywali czerwone paski na świadectwach, ale nie potrafili w życiu codziennym odnaleźć się w żadnej sytuacji, czy wolimy przekazać uczniom taką wiedzę, by byli w stanie radzić sobie w życiu w przyszłości, zarówno tym prywatnym, jak również i zawodowym? Wszelkie pliki pdf, newslettery, badania naukowe czy też inne opublikowane artykuły, przekazują ogrom wartościowych treści, które warto posiąść i na nich bazować, ale to, co stanowi kluczowy element – to umiejętność przeistoczenia ich na praktykę i na tym właśnie należy się skupić w sposób szczególny.
Myślenie krytyczne może okazać się kluczowe tak naprawdę w życiu każdego człowieka. Sprawdzi się ono u człowieka pełniącego rolę ojca. Będzie ono doskonałe dla dostawcy usług czy konkretnych produktów. Myślenie krytyczne daje możliwość szerszego spojrzenia na wiele aspektów. Nie zawsze dany kontekst wypowiedzi jest jasny i zrozumiały. Często należy zagłębić się w coś mocniej i bardziej. Otrzymując wartościowe pliki i informacje, można przechowywać je w pamięci komputera czy w formie książek, mogąc stale do nich wracać.
Dla kogo jest myślenie krytyczne?
Prawdopodobnie najszybciej odnajdą się w tym, osoby które lubią się uczyć, którzy lubią myśleć o swoim rozwoju, że jest to niekończący się proces, a bardziej przygoda. Jest dla osób, które wiecznie czegoś poszukują, które wiecznie mają głód na więcej wiedzy, więcej zrozumienia, więcej doświadczeń. Jest dla osób, które utożsamiają się z hasłem „uczenie się przez całe życie” jako swoją kompetencją. Myślenie krytyczne jest dla osób, które zawsze kwestionowały, nie zgadzały się z dorosłymi, nie zgadzały się na zastany porządek – np. w klasie, czy w domu. Myślenie krytyczne jest dla osób, które dostrzegają i nie zgadzają się na manipulację ze strony mediów, polityków, kościołów, biznesu. Myślenie krytyczne jest dla osób, które czują się na siłach i chcą w pełni odpowiadać za swoje życie, za jego rozwój, za swoje szczęście. Czy warto zapisać się na szkolenia z krytycznego myślenia? Jak najbardziej tak! Na naukę myślenia krytycznego nie jest nigdy za wcześnie oraz nigdy nie za późno.
FAQ
1. Jak myślenie krytyczne wpływa na proces edukacyjny? Myślenie krytyczne jest nieodłączną częścią procesu edukacyjnego. Pomaga uczniom analizować informacje, oceniać ich wiarygodność i skutecznie rozwiązywać problemy.
2. Dlaczego myślenie krytyczne jest ważne dla uczniów? Myślenie krytyczne pomaga uczniom rozwijać umiejętność logicznego myślenia, samodzielnego rozwiązywania problemów i podejmowania racjonalnych decyzji. Przygotowuje ich do skutecznego funkcjonowania w społeczeństwie.
3. Jak można wprowadzić myślenie krytyczne do sali lekcyjnej? Nauczyciele mogą wprowadzić myślenie krytyczne poprzez stawianie uczniom otwartych pytań, zachęcanie do dyskusji, analizowania różnych perspektyw i rozwijania umiejętności argumentacji.
4. Jak myślenie krytyczne pomaga uczniom w rozwiązywaniu problemów? Myślenie krytyczne umożliwia uczniom analizowanie problemów z różnych perspektyw, identyfikowanie istotnych informacji, generowanie rozwiązań i ocenę ich skuteczności.
5. Czy myślenie krytyczne może być rozwijane we wszystkich przedmiotach szkolnych? Tak, myślenie krytyczne może być rozwijane we wszystkich przedmiotach szkolnych. Może być stosowane zarówno podczas rozwiązywania zadań matematycznych, jak i analizy literackich utworów czy oceny eksperymentów w naukach przyrodniczych.
6. Jak myślenie krytyczne pomaga uczniom rozwijać umiejętność samodzielnego myślenia? Myślenie krytyczne zachęca uczniów do samodzielnego badania tematów, analizowania informacji i dochodzenia do własnych wniosków. To umożliwia rozwijanie samodzielności intelektualnej.
7. Czy myślenie krytyczne można nauczyć? Tak, myślenie krytyczne można uczyć i rozwijać poprzez odpowiednie metody nauczania, ćwiczenia i praktykę w analizowaniu informacji oraz rozwiązywaniu problemów.
8. Jakie są korzyści myślenia krytycznego w edukacji? Myślenie krytyczne pomaga uczniom w efektywnym uczeniu się, rozwijaniu umiejętności rozumienia treści, krytycznej oceny źródeł informacji oraz skutecznym rozwiązywaniu problemów.
9. Czy każdy może nauczyć się myślenia krytycznego? Tak, każdy może rozwijać umiejętności myślenia krytycznego poprzez praktykę i świadome działania.
10. Jakie są znaki, że ktoś posiada dobre umiejętności myślenia krytycznego? Osoba z dobrymi umiejętnościami myślenia krytycznego potrafi analizować informacje, zadawać pytania, rozpoznawać błędy logiczne i argumentować swoje stanowisko.